اهمیت گیاهان پوششی در کشاورزی پایدار و حفاظت ازخاک
اهداف کشاورزی پایدار:
کاهش یا عدم استفاده از نهاده های سنتزی مانند کود ها و آفت کش های شیمیایی می باشد.
در این سیستم جهت حفظ ذخایر طبیعی خاک و تعادل طبیعی آفات،عوامل بیماری زای گیاهی و علف های هرز ، ا ستفاده از روش های طبیعی توصیه می شود. پتانسیل عملکرد گیاهان زراعی وباغی با حداقل آثار سوء زیست محیطی برای دراز مدت حفظ خواهد شد.
اکنون فکر استفاده ازگیاهان پوششی با هدف جلوگیری ازفرسایش خاک ،تثبیت بهینه ازت هوا در خاک ،اصلاح بافت خاک، جلوگیری از اتلاف رطوبت خاک، کاهش زیان های وارده به وسیله آفات و عوامل بیماریزا وهمچنین کنترل علف های هرز می باشد.
گیاهان پوششی
استفاده از گیاهان پوششی هزاران سال است که مورد استفاده انسان بوده ، اما عرضه آفت کش ها،علفکش ها و کود های شیمیایی دلیل استفاده محدود و تقریبا فراموش شدن گیاهان پوششی است.
یکی ازعمده دلایل توجه به گیاهان پوششی افزایش مصرف گسترده علفکش ها می باشد.
علفکش های شیمیایی غیر ازآلودگی محیط زیست موجب بروز مقاومت در علف های هرز و تغییر فلور طبیعی شده اند. اکنون با روشن شدن ضایعات موادشیمیایی همچون نفوذ نیترات های سمی ناشی از مصرف کود های شیمیایی و باقی مانده برخی ازعلفکش ها در آب های زیرزمینی و همچنین کاهش بازده زمین های کشاورزی به دلیل کاربرد طولانی کودهای شیمیایی توجه به روش های طبیعی در کشاورزی اهمیت پیدا کرده است.
از گیاهان پوششی می توان به عنوان کود سبز برای بهبود ساختارخاک و کاهش یا عدم مصرف کودهای شیمیایی و همچنین به عنوان مالچ برای کنترل علف های هرز و کاهش خسارت آفات و بیماری های گیاهی می توان استفاده نمود.
یک نکته حایز اهمیت اینکه گیاهان پوششی اگر چه بسیارمفیدند اما در بهره گیری ازآن ها محدودیت هایی نیز وجود دارد. از جمله ممکن است باگیاهان زراعی ایجاد تداخل بنمایند یا بقایای آن ها باعث ایجاد تنش در گیاه زراعی و افزایش انتشار آفات و عوامل بیماری زا گردند.
بنابراین شناخت دقیق عوامل متعدد زیستی و غیرزیستی در اکوسیستم های زراعی با گیاهان پوششی ضروری است. در دست داشتن اطلاعات مربوط به چنین واکنش هایی و شناخت جامعه کشاورزی و برآورد بازده اقتصادی گیاهان پوششی در مدیریت کشاورزی پایدار غیر قابل انکار است.
گیاهان پوششی شامل گونه هایی از تیره نخود فرنگی (لگوم) است که باعث تثبیت بیولوژیکی نیتروژن می شوند.از سایر گونه ها مانند برخیازکشیده برگ ها و گیاهان تیره خردل نیز استفاذه می شود. گیاهانی که برای تغییر سریع و موثر ویژگی های خاک کشت می شوند روی گوناگونی و رشد علف های هرز نیز تاثیر دارند.
فواید کشت گیاهان پوششی
۱- کاهش هزینه کود
۲- کاهش نیاز به کاربرد علفکش ها و آفتکش های شیمیایی
۳-بهبود شرایط خاک و افزایش عملکرد گیاه زراعی
۴- جلوگیری از فرسایش خاک
۵- نگهداری از رطوبت خاک
۶-حفظ کیفیت خاک
۷- کمک به حفظ سلامتی انسان
بازدهی گیاهان پوششی برای هر سیستم کشاورزی که با پرورش دام همراه است:
۱-استفاده برای علوفه
۲- چرای دام ها
۳-مصارف دانه ای
کاهش هزینه کود
گیاه پوششی می تواند از راه انتقال ازت به گیاهان زراعی و یا با دریافت ازت اضافی خاک ،هزینه کود را کاهش دهد. گیاهان پوششی تیره لگوم ها می توانند ازت اتمسفر را که به صورت گاز می باشد به ازت خاک که گیاه می تواند ازآن استفاده کند ، تبدیل نمایدگیاهانی که در تناوب با لگوم ها کشت میشوند. می توانند حداقل ۳۰ تا ۶۰ درصد ازتی که لگوم ها تولید کرده اند را جذب کنند . بنابراین می توان از مصرف کود ازت کاست.
در مطالعه ای سه ساله در مریلند ایالات متحده، ماشک گل خوشه ای عملکرد ذرت رادریک سیستم بدون خاک ورزی خیلی بیش از حد اتتظار افزایش داد طوری که هزینه های کاشت و برداشت آن را جبران کرد.
در بررسی دیگر ذرت در تناوب با شبدر قرمز و یا ماشک گل خوشه ای و بدون کاربرد کود ازته کشت شده بود میانگین عملکرد دانه ذرت ۱۶۰ کیلو گرم در هکتار بود.
بررسی های دیگر نشان داده اند گیاهان پوششی ماشک گل خوشه ای و یونجه(رقم نیترو)می توانند۸۰ تا ۱۰۰ درصد ازت موردنیازسیب زمینی که در تناوب با آنها کاشته میشود را فراهم میسازد.
قرار دادن یک گیاه پوششی در تناوب ذرت به سویا و ذرت به بادام زمینی وبه پنبه در صورت بکارگیری کود در زمان مناسب معمولا می تواند بدون اینکه باعث کاهش عملکرد در محصول بعددی گردد ، ضایعات ازت را کاهش دهد.
کاهش نیاز به کاربرد علفکش ها و آفتکش های شیمیایی
از طریق گیاهان پوششی که به طرق زیر از رشد علف های هرز جلوگیری می کنند:
۱- به صورت یک گیاه خفه کننده برای علف های هرزکه در دریافت آب و مواد غذایی باآن ها رقابت می کند.
۲-بقایا و سایه انداز گیاه پوششی درحال رشد می تواند از عبور نور جلوگیری کند که منجر به عدم جوانه زنی بذر یاکاهش رشدگیا
هچه علف های های هرز می شود.
۳-ترشحات ریشه ای گیاهان پوششی همچون علف کش های طبیعی عمل می کند.
۴-میزبان میکروارگانیسم های مفید و آنتاگونیست های عوامل بیمارگر می توانند باشند.
۵-تقویت حشرات پرداتور و پارازیتویدکه می توانندزیان حشرات زیان بار را به زیرآستانه ی اقتصادی برسانند.
۶- تولید ترکیباتی که جمعیت نماتدهای انگل گیاهی را کاهش می دهند.
۷-پرورش گونه های مفید نماتدکه این منجربه کاهش جمعیت نماتدهای زیان آور می شود.
تناوب های موفقیت آمیز
جو مالتینگ←گیاه پوششی تربچه←چغندرقند ⇐ نتیجه کاهش جمعیت نماتدهای چغندرقند
استفاده ازگیاه گیاه پوششی تربچه به عنوان جایگزین نماندکش های شیمیایی
بهبود شرایط خاک
۱-افزایش نفوذ آب های سطحی به درون خاک
۲-کاهش فشردگی خاک و بهبود ساختمان خاک هایی که زیاد خاک ورزی شده اند.
۳-اضافه کردن مواد آلی که باعث تحریک رشد موجودات مفید خاک می گردد.
۴-افزایش سرعت چرخه مواد غذایی
انواع گیاهان پوششی مهم که باعث بهبود شرایط خاک می شوند:
چاودار، چچم،سورگوم،سودان گراس
جلوگیری از فرسایش خاک
گیاهان پوششی که سریع رشد می کنند،خاک را در محلی که رشد می کنند نگه می دارند و آن را در برابر فرسایش آبی و بادی محافظت می کنند. اندام هوایی گیاهان از برخورد قطرات باران به خاک جلوگیری می کنند.استفاده طولانی مدت از گیاهان پوششی نفوذ آب را افزایش میدهد و از ایجاد سیل جلوگیری می کند.
نگهداری رطوبت خاک
بقایای گیاهان پوششی نفوذ آب را افزایش داده و تبخیر را کاهش می دهند و همین امر باعث کاهش تنش خشکی در طول دوره رویشی می شود.
حفظ کیفیت خاک
گیاهان پوششی با کاهش فرسایش خاک و سرعت آب روان، منابع آلودگی ناشی از رسوبات مواد غذایی و مواد شیمیایی بکار برده شده در کشاورزی را کاهش می دهند.
گیاه پوششی چاودار ۲۵ تا ۱۰۰درصد ازت باقی مانده در مزارع ذرت آمریکا راکه به روش معمول بدون خاک ورزی کشت شده بود را بازیافت کرد.
کمک به حفظ سلامتی انسان ها
گیاهان پوششی باکاهش نیاز به موادشیمیایی به سلامتی تیره های کشاورزان،همسایگان و کارگران مزرعه کمک می کنند. همچنین استفاده ازگیاهان پوششی باعث کاهش نگرانی های حاصل از آلودگی آب های زیرزمینی به مواد شیمیایی مصرف شده درکشاورزی می گردند.
با افزایش تنوع گیاهان پوششی،افزایش استفاده از آن ها بین گیاهان زراعی و افزایش طول زمانی که گیاهان پوششی در مزرعه در حال رشد هستند،می توان میزان بهره وری و سودمندی گیاهان پوششی برای محیط زیست را افزایش داد.
اصول اساسی کشاورزی پایدار برپایه این اعتقاد است که توازن اکولوژیکی محیط خاک موجب تقویت بنیه گیاهان شده وثبات بیشتری در محیط خاک فراهم می گردد.
جلوگیری از فرسایش خاک به وسیله گیاهان پوششی
در یک بارندگی شدید اندام هوایی یک گیاه پوششی می تواند به وسیله برگ ها، ساقه هاو ریشه های خود سرعت حرکت آب را آهسته کند و موجب جذب و نگه داری آب شده و از هدر رفتن آن جلوگیری کند.
ارزش دارد که گیاهان پوششی زودتر کشت شوند تا قبل از باران های زمستانه حداکثر پوشش گیاهی در سطح خاک ایجاد شود. برای این کار می توان گیاهان پوششی را در آخرین مرحله خاک ورزی بین ردیف های کشت گیاه زراعی کاشت.بنابراین می توان پیش ازبرداشت و یابی درنگ پس از برداشت گیاه زراعی، گیاه پوششی را کاشت.اگر امکان داشته باشد که در تمام سال خاک پوشش داشته باشد فرسایش خاک خیلی کاهش می یابد .
افزودن مواد آلی به خاک
گیاهان پوششی با افزایش کربن آلی خاک و نیتروژن باعث پایداری سیستم های کشاورزی می شوند. افزوده شدن مواد آلی خاک موجب بهبود ساختمان خاک، افزایش نفوذ و نگهداری آب، ذخیره مواد غذایی و افزایش تبادل کاتیونی شده و خاک را به عنوان بانک ذخیره مواد غذایی در می آورد. بدون موادآلی ،خاک تنها به صورت یک بافت مرده خواده بود.
برای حفظ تعادل مواد آلی خاک باید هر ساله به اندازه ۲ تا ۳۳ برابر مقدار مواد آلی موجود در بخش فعال خاک،بقایای گیاهی به آن اضافه گردد.
کمک به دانه بندی خاک
خاکی که خوب دانه بندی شده باشد ،تهویه آن بهتر انجام می شود و همچنین باعث نفوذ و نگهداری بهتر آب می شود. گیاهان پوششی می توانند از طریق افزایش تولید این مواد و دیگر چسب های میکروبی باعث چسپندگی بهتر ذرات خاک به یکدیگر شوند . تحقیقات نشان داده است که خاک هایی که خوب دانه بندی شده باشند معمولا کمتر مستعد فشردگی هستند.
وقتی از گیاهان پوششی برای بهبود شرایط خاک استفاده می شود نوع خاک ورزی مهم است . زیرا خاک ورزی روی میزان جمع شدن مواد آلی تاثیر می گذارد . خاک ورزی متداول که باعث افزایش تهویه،دما و خشکی خاک شده و بقایای گیاهی را به تکه های کوچکتری خرد می نماید که راحت تر به وسیله تجزیه کنندگان مورد استفاده قرار می گیرند. تجزیه مواد آلی را تسریع می کند. همانند آتش ، خاک ورزی نیز سوخت را که همان مواد آلی هستند به سرعت سوزانده و یا اکسیده می کند. در اثر کاهش مواد آلی خاک ،چسپندگی خاک از بین می رود و بنابراین در خاک هایی که زیاد خاک ورزی شده اند،ساختمان خاک نامساعد می شود.وقتی بقایای گیاهی در یک سیستم خاک ورزی کاهش یافته با خاک آمیخته می شود، فواید بلند مدت گیاهان پوششی روی خاک را به حداکثر می رساند.
بازیافت ازت
گیاهان پوششی علاوه بر کاهش فرسایش سطح رویی خاک و بهبود ساختمان آن، با جذب عناصر غذایی که ممکن است به داخل پروفیل خاک شسته شوند،به چرخه مواد غذایی در بخش زنده خاک کمک می کنند. باید توجه داشت که این مواد غذایی پتانسیل آلودگی آب های زیرزمینی را نیز دارند. گیاهان پوششی تیره غلات و تیره خردل که در پاییز و یا اوایل زمستان سریع رشد می کنند ، نیترات را از خاک جذب کرده و پیش از آبشویی به وسیله باران های زمستانه در خود ذخیره می کنند.
خطر آبشویی نیترات برای سلامتی
اگر میزان نیترات در آب های زیر زمینی بالا برود،برای کسانی که آب آشامیدنی آن ها ازاین منابع تامین می شود، بسیار خطرناک خواهد بود.
گیاهان پوششی باعث کاهش آبشویی نیترات می شوند. این گیاهان شستشوی نیترات را به دو صورت کاهش می دهند. یکی این که آن ها نیترات موجود در خاک را برای نیاز خودشان جذب می کنند، دیگر اینکه با جذب رطوبت خاک ، آبی که باعث آبشویی نیترات می شود را کم می کنند. گیاهانی مانند چاودار زمستانه و یا سایرکشیده برگ های چمنی یکساله مانند چچم که دارای مقدار زیادی کربن هستند می توانند از تحرک ازت در خاک جلوگیری نموده و بدین ترتیب از آبشویی آن جلوگیری شود.
بهترین گیاهان پوششی برای حفظ نیترات خاک گیاهانی غیر از تیره لگوم ها هستند که به سرعت پس ازبرداشت محصولات زراعی ریشه های عمیق و گسترده ای را ایجاد می کنند برای بیشتر مناطق ، چاودار زمستانه بهترین انتخاب برای جلوگیری از آبشویی ازت پس ازیک محصول تابستانه است. مقاومت چاودار به سرما یک مزیت خوب برای آن است همین موجب رویش آن در اواخر پاییز شده و ریشه هایش تا عمق ۹۰ سانتی متری خاک نفوذ می کند. جایی که سرمای زمستان زیاد نباشد،چاودار می تواند در سراسر ماه های زمستان رشد کند.
میزان تاثیر گیاهان پوششی در کاهش آبشویی نیترات بستگی به میزان رشد پاییزه آن ها دارد. بنابراین باید گیاهان پوششی را زود و ترجیحا در مهرماه کاشت تا رشد پاییزه آن ها حداکثر باشد. زیرا باران های سنگین و آب و هوای سرد رشد گیاهان پوششی را کاهش می دهد.
نویسنده: هیرو نصرالهی
برچسپ ها: کشاورزی پایدار گیاهان پوششی،خاک،حفاظت ازخاک، حفظ رطوبت خاک
تلفن :
09120237785
ایمیل :
-
آدرس :
آذربایجان غربی - شهرستان بوکان